08 feb Welvaart zonder groei

Al een aantal jaren verzamel ik krantenartikelen over duurzaamheidsontwikkelingen. Over publicaties die te maken hebben met de leefbaarheid op onze aarde. Er verschijnen er steeds meer. Het beeld wat daaruit ontstaat is dat we ons gedrag moeten veranderen en wel snel. De feiten liegen er niet om. Smeltende poolkappen en gletsjers resulterend in een stijgende zeespiegel, een veranderend klimaat en schaarser wordende essentiële grondstoffen.

Conclusie: we moeten met elkaar minder CO2 uitstoten en overgaan naar een nieuw economisch systeem waarbij schaarse grondstoffen worden gerecirculeerd; een circulaire economie. Maar schiet dat een beetje op? Er zijn hoopvolle initiatieven zoals het klimaatakkoord van Parijs. Daar zaten voor het eerst 195 landen aan tafel. Er werd afgesproken dat de gemiddelde temperatuur op aarde in 2050 niet meer mag stijgen dan 2 graden. Dat is eigenlijk al te veel om rampen te voorkomen. Beter is 1,5. Een ongemakkelijke waarheid die maar langzaam doordringt. Al Gore maakte recent al zijn tweede film over dit onderwerp. Zijn eerste film werd in 2014 ook vertoond op de sociëteit. In 2015 en op 22 november 2017 werd een lezing gehouden op de sociëteit met de titel Welvaart zonder groei. De belangstelling was redelijk maar je zou meer verwachten gezien de urgentie van het onderwerp.
Dit artikel geeft de inhoud verkort weer. Er gebeurt wel wat, maar…. gaat het snel genoeg?

De bovengenoemde lezing was gebaseerd op de uitkomsten van een door de Engelse regering in 2009 ingestelde denktank. Tim Jackson schreef daarover een boek met de titel Welvaart zonder groei, met als ondertitel Economie voor een eindige planeet. Hij onderscheidt daarin 12 gebieden waarop iets zou moeten veranderen:

1. Grondstoffen en emissies
2. Fiscale hervorming
3. Steun aan een ecologische transitie in ontwikkelingslanden
4. Een nieuw economisch systeem
5. Investeren in werkgelegenheid en infrastructuur
6. Financiële voorzichtigheid
7. Bruto Binnenlands Product (BBP) herdefiniëren
8. Arbeidstijd beleid
9. Aanpak ongelijkheid
10. Meten van mogelijkheden en ontplooiing
11. Versterken sociaal kapitaal, werkgelegenheid en infrastructuur
12. Consumentisme ontmantelen

Het aantal publicaties over deze onderwerpen nam de laatste jaren enorm toe, met name na het Parijse klimaatakkoord. Ik was genoodzaakt me te beperken tot het klimaatprobleem, met name de emissies. De eerste drie hoofdstukken hebben daar mee te maken. Allereerst: waarom moeten we wat doen aan dit probleem? Het volgende plaatje geeft dit aan.

Onze voorouders gebruikten spierkracht en hout als energiebron. Beginnend met de industriële ontwikkeling jagen wij binnen vier generaties bijna alle fossiele energievoorraden er doorheen en veroorzaken daarmee een klimaatprobleem. Behalve de fossiele energievoorraden worden ook essentiële grondstoffen in hoog tempo verbruikt. Uit de berekening van de wereldwijde footprint blijkt dat we anderhalf keer te veel gebruiken. We blijken nog een halve aarde nodig te hebben om de huidige welvaart te kunnen handhaven. En die hebben we niet. Daarbij zijn er grote verschillen tussen de rijke en de arme landen. Er is nog tot 2030 voorraad en daarna moeten er wereldwijd andere energiebronnen beschikbaar komen. Het hoopvolle is dat er technologisch veel mogelijk is, maar er zijn veel beren op de weg.

Greenpeace ziet het zo. De wereld kan binnen 35 jaar volledig afscheid nemen van fossiele energie! Versnelling komt doordat de kosten van wind- en zonne-energie tot nu toe sterker zijn gedaald dan verwacht. Die omslag kost € 1500 miljard per jaar. De zware industrie gaat grotendeels op de schop maar er zal ook veel nieuwe activiteit ontstaan. Al in 2020 een kwart meer banen dan nu. Volgens hen is het probleem oplosbaar. De broeikasgassen worden verantwoordelijk gehouden voor de stijging van de gemiddelde temperatuur op aarde. Het zijn er meerdere, maar CO2 is de belangrijkste.

Metingen geven aan dat de stijging lijkt af te vlakken. Maar China en India groeien nog flink. Sommigen voorspellen een spoedig einde voor de fossiele energie industrie. De kranten vertonen
alarmerende koppen:

De oliesector nadert zijn Kodakmoment. Een analistenclub berekende dat investeerders kunnen blijven zitten met stroppen van honderden miljarden dollars zodra de wereld echt maatregelen gaat nemen. Het is nu al te zien aan de kolensector waar bedrijven failliet gaan. Na 2020 zal de vraag naar olie gaan dalen waardoor 220 miljard dollar aan investeringen waardeloos kunnen worden. Een kwart van de potentiële investeringen van grote oliebedrijven zit in projecten die niet meer nodig zijn als de wereld volgens het Parijs akkoord niet verder mag opwarmen dan 2 graden. Rekensom! Reactie van het bedrijfsleven is er zeker, maar die grote bedrijven zijn als mammoettankers.

Bij het verzamelen van de krantenpublicaties heb ik met name de reacties van Shell gevolgd. Die zit niet stil maar werkt natuurlijk ook niet maximaal mee. Shell wil ook op het gebied van niet fossiele energie de grootste worden. Ze gaan investeren in het nieuwe windpark Borssele met Eneco en baggeraar van Oord. Maar ze besteden nu pas 5 % van hun investeringen aan groene energie. De aandeelhouder oftewel dividend staat echter nog steeds op 1. Alleen als de markt wordt getroffen door een buitensporige malaise is het denkbaar dat Shell zijn dividend verlaagt. Eerst verdwijnen er banen en worden investeringen uitgesteld, lijkt nog steeds de strategie. Maar Shell beweegt zeker. Shell adviseert:

• meer windmolens op de Noordzee te plaatsen dan de overheid voor mogelijk houdt;
• sluiting van kolencentrales en;
• een hogere belasting op CO2- uitstoot.

Dat laatste maakt aardgas goedkoper, een speerpunt van Shell. Bij overvloedig aanbod kan er waterstof worden gemaakt. CO2 kan onder de grond. Shell heeft die technologie, maar die is duur. Shell is ambitieuzer wat betreft wind dan de overheid. Dit komt in de buurt van Greenpeacewensen! Voor dit soort bedrijven is er ook een bedreiging van de aandeel houderskant. 60 % van de Nederlanders zegt dat hun pensioenfonds mee moet helpen het klimaatprobleem op te lossen. Er werden 10.000 handtekeningen van bij het ABP verzekerde mensen verzameld die niet willen dat er in fossiele energie wordt belegd . Die vinden dat moreel verwerpelijk en gevaarlijk in financieel opzicht.

Nu heeft het ABP 10% van haar vermogen in deze industrie belegd. Meer dan € 30 miljard. 80 % van de fossiele energie moet in de grond blijven willen we niet boven de 2 graden stijging uit komen in 2050. De pensioenfondsen willen er voorlopig nog niet mee stoppen vanwege het gezonde rendement. De Triodos bank zegt niet waar. Duurzame fondsen geven ook vaak even hoge rendementen. Er zijn genoeg mogelijkheden. Het ABP gaat echter gedeeltelijk overstag.

Het ABP gaat de komende 5 jaar € 30 miljard investeren in duurzaamheid. Met name in windmolenparken. De duurzame voetafdruk moet met een kwart omlaag. Shell blijft binnenboord i.v.m. de speerpunten gas en de ontwikkeling van waterstoftechnologie. Ook de luchtvaart moet een probleem oplossen. Dit lijkt me een interessante cliffhanger.

Wordt vervolgd…

Henk Oosterwijk