‘De Moderne Devotie’, …. ‘Drukkerijen’, ….. ‘De antiquariaten in de vele steegjes’, ….. ‘Jacob van Breda’, …. ‘De Boekenmarkt’, … waren enkele binnendruppelende antwoorden op de vraag van Garrelt Verhoeven waarom Deventer een lange boekentraditie heeft.

Voor de tentoonstelling ‘Deventer Boekenstad, 12 eeuwen Boek Cultuur aan de IJssel’ komt er een groot deel uit de eigen collectie van de Atheneumbibliotheek en zijn er bruiklenen afgestaan door o.a. de Koninklijke Bibliotheek, Museum Het catharijne Convent, Het Rijksmuseum, De Staatsbibliotheek uit Berlijn, Historisch Centrum Overijssel. De eisen voor bruiklenen worden steeds strenger wat betreft de hoeveelheid licht maar ook zeker de klimatologische omstandigheden, waarbij gekeken wordt naar een stabiele temperatuur en vochtigheidsgraad. Een viertal nieuwe kasten met eigen ingebouwde klimatologische regelingen achter hamer-proof glas, is voor deze expositie aangeschaft. Het bekijken van de geschreven en gedrukte boekvormen in deze tentoonstelling krijgt met de Lebuïnuscodex meteen een bijzondere start. De manier waarop de (hoofd)letters zijn geschreven en versierd wijst erop dat dit Evangelinarium rond 825-850 nC (dus ruim na het leven van Lebuïnus) in Noord Frankrijk is geschreven.  Rond 1200 werd het voorzien van een met gemmen en andere edelstenen versierde band. Door zijn inhoud en dure versiering heeft het lang gediend als ceremoniëel object voor bijv. het afleggen van de eed. Dit boek is met twee iets jongere exemplaren, vlak na het herstel van de bisdommen in Nederland in 1854, door de aartsbisschop uit Deventer meegenomen.

De door de kloosterlingen handgeschreven boeken werden vaak gebruikt om voor te lezen. Met de opkomst van de Moderne Devotie in de tweede helft van de 14de eeuw wordt naast het de klacht over de verspilling door de katholieke kerk vooral gepleid voor het preken en schrijven in de volkstaal. Dat geeft de burgers meer kans om zelf te gaan lezen. In de expositie zijn enkele 15de eeuwse Getijdenboeken te zien waarbij  op perkament naast de geschreven teksten schitterterende illustraties zijn te zien met goud en kostbare pigmenten als bijv. cobalt.

De kloosterlingen schreven niet alleen bijbelse en stichtelijke verhalen, maar ook fabels afgewisseld met soms ondeugende tintjes waarvan een exemplaar op de tentoonstelling te zien is, waarop een ondeugende pagina door een extra hoeveelheid inkt onleesbaar is geworden en door inktrot is weggeëtst.

De boekdrukkunst is rond 1450 uitgevonden door Gutenberg in Mainz en kreeg al vrij snel navolging in Deventer waar Richard Paffraet in 1477 het eerste boek drukte. Samen met o.a. Jacob van Breda en Dirk I van Borne werd in de 15de eeuw 30% van de boeken in de Lage Landen gedrukt in Deventer. In de 16de eeuw was Antwerpen dé boekdrukstad en in de 17de eeuw Amsterdam. Toen was de Gouden Eeuw voor Deventer reeds voorbij en kwam die in het westen tot een hoogtepunt.

In de 15de eeuw werden er boeken gedrukt voor het onderwijs (Moderne Devotie, Latijnse School en later het Atheneum Illustre), maar ook voor het dagelijks gebruik. Van de Deventer Almanak, waarin bijv. informatie over de jaarmarkten, vertrektijden van schuiten en voorspellingen aan amusement gekoppeld werden, is een exemplaar uit 1568 te zien dat rond het ‘Behouden Huis’ op Nova Zembla is gevonden.

Met de aankoop in 1560 door de Gemeente van 40 boeken van pastoor Phoconius, heeft Deventer als eerste stad van Nederland een stadsbibliotheek gevormd. Jacob Revius, de schrijver en dichter, was bibliothecaris van deze stadsbibliotheek. Op de tentoonstelling zien we een exemplaar van zijn ‘Over-Ysselsche Sangen en Dichten’ dat is 1630 is gedrukt door Sebastiaen Wermbouts.

Bijna ieder zichzelf respecterend persoon heeft tegenwoordig wel een kaart van Blaeu in zijn/haar bezit. Kostbaar, maar doordat er juist nog zo veel zijn, niets bijzonders. Wél bijzonder zijn de zakatlasjes als bijv ‘Weghwyser door de Provintie van Overyssel’ van Wilhelm Nagge die bij Jan de Kat (1724) in Deventer werden gedrukt. Deze bevatten naast afstandstabellen in ‘uren gaans’ ook overzichtelijk uitklapbare stadskaarten.

Een andere prominente naam in Deventer Drukkersstad is Jan de Lange die met zijn bedrijf vanaf de tweede helft van de 18de eeuw via steendruk en later snelpersdruk met name populaire exemplaren maakt als kinderprenten, pamfletten van bijv. de Patriotten, volksprenten etc. Een ingekleurd voorbeeld van het laatste genre is de hier afgebeelde prent ‘Acorbaten in actie’ (1822-1849).

Met de komst in 1891 van Aebele Kluwer naar onze stad wordt Deventer weer een echte boekenstad. Hij was een slimme en sociale ondernemer die naast het maken van schoolboeken ook begon met het levensgroot afdrukken van uitvouwbare platen van bijen, paarden maar ook het menselijk lichaam en specifieke onderdelen daarvan, zoals het oog. Hij twijfelde er dan als slimme ondernemer totaal niet aan om het door Alette Jacobs voor- en samengestelde vrouwelijke lichaam met diens bouw en inwendige organen uit te geven.

Een ander voorbeeld  van zijn ondernemerluist zit in het opstellen en uitgeven van ‘Vraagbaak’ waarin nieuw op de markt verschenen auto’s met hun eigenschappen en bijzonderheden worden afgedrukt op folders. Nu een populair verzamel object.

Vlak voor de tweede wereldoorlog wordt de Nederlandse Diepdruk in Deventer gevestigd waarmee met een start wordt gemaakt met het drukken van geïllustreerde bladen. Na de oorlog explodeert groeit deze branche enorm uit. Zo ziet bijv. de eerste Donald Duck zijn licht als bijlage bij de Margriet in oktober 1952. Daarna gaat het razendsnel met de drukkerstechnieken: Van handzetten naar fotozetten, naar digitalisering. Zo geeft Kluwer de aanpassingen van bijv. wetsteksten volledig digitaal uit en wordt nog maar 20% van Kluwer’s produkten in druk uitgegeven (bijv. de Belastinggids) terwijl nieuwe slimme ondernemers komen met drukken van aantallen op maat.

Ik vind dat wij trots mogen zijn op deze gedreven, veelzijdige, aanpakkende directeur van Deventer Verhaal die, middels mooie tentoonstellingen, het cultureel erfgoed van Deventer weer helemaal op de kaart zet.